BK m. 386-392
Tüketim ödüncü sözleşmesi, ödünç verenin bir miktar para ya da tüketilebilen bir şeyi ödünç alana devir etmeyi, ödünç alanında aynı nitelik ve miktarda şeyi geri vermeyi üstlendiği sözleşmedir.
Ödünç verilen şey tüketilebilen misli bir malsa mülkiyetine geçirilmesi amacıyla zilyetliğinin devri ile mümkün olur.
Rızai bir sözleşmedir.
Sözleşmede faiz öngörülmemişse, sözleşme eksik iki taraflı sözleşme sayılır. Yani ödünç veren borcunu yerine getirmedikçe ödünç alanın borcunun ifası söz konusu değildir.
Ödünç verenin para veya tüketilebilen nitelikteki şeyi karşı tarafa ödünç olarak kazandırmasının hukuki sebebi iki tanedir.
- Burcu ifa etmektedir. Yani ifa sebebidir.
- Aynı zamanda alacak sebebidir. Karşılığında alacaklı olunur.
Ancak her ne kadar tüketim ödüncü ivazsız bir sözleşme olsa da taraflar faizde kararlaştırmış olabilirler. Ancak adi işlerde (Ticari olmayan) kapital (anapara) faizi istiyorsa sözleşmede öngörülmüş olmalıdır. Ama ticari iş tüketim sözleşmesi ise öngörülmese de sözleşmede 387/2’ ye göre ödünç alan sonrasında faiz ödeyecektir. İşte bu tür faizli tüketim ödüncü sözleşmesi tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmedir.
Sözleşmenin Unsurları
- Ödünç verilecek para veya tüketilebilecek şey yani misli mal söz konusu olacaktır.
- Ödünç verenin para ya da tüketilebilen malın mülkiyetini karşı tarafa geçirme amacıyla zilyetliğin devri bu yönüyle tüketim ödüncü kiradan ve kullandırma sözleşmesinden farklıdır. Çünkü ödünç veren ödünç alana kullanabileceği bir değeri sağlamayı taahhüt etmiştir.
- Ödünç alan ise aynı miktar ve nitelikte aynı çeşitte aldığı şeyi geri vermeyi taahhüt etmiş olacaktır.
- Ödünç sözleşmesinin konusu para ise anapara (kapital) faizi ancak sözleşmede kararlaştırılmışsa ödünç alan tarafından ödenir. (387/1) Eğer yine adi işlerden tüketim ödüncü sözleşmesinde faiz kararlaştırılmışsa fakat oranı söylenmemişse bu takdirde 388/1’e göre kural olarak ödünç alma zamanında ve yerinde uygulanan faiz uygulanır. 388’de söylenen ödünç alma zamanında ve yerinde faiz oranı belirlenemiyorsa bu takdirde kanuni faiz ve temerrüt faizine göre 3095 sayılı Kanunun 1/1 fıkrasınca bu oran %9’dur.
Tüketim Ödüncü Sözleşmesinin Hükümleri
A. Ödünç Verenin Borcu
1. Ödünç konusunun mülkiyetini ödünç alana geçirme borcudur. Para ise naklen ödenir ya da banka hesabına havale edilir veya çek ise keşide edilir. Bu borç ifa edilmezse faizsiz bir tüketim ödüncü sözleşmesi ise temerrüde BK m. 117 uygulanır, eğer faizli ise BK m. 123 ve devamı uygulanır.
Ödünç verenin 2 ayrı hüküm söz konusudur.
- Dava zaman aşımı bakımından hükümleri m. 389 ödünç alanın, ödünç konusunun teslimine ve ödünç verenin de bu şeyin teslim alınmasına ilişkin işlemleri, diğer tarafın temerrüde düşmesinden başlayarak 6 ay geçmesiyle zaman aşımına uğrar.
- Diğer özellikler m. 390’da düzenlenmiştir. Buna göre ödünç alan, ödünç sözleşmesinin kurulmasından sonra ödeme güçsüzlüğüne düşerse ödünç veren, ödünç konusunun tesliminden kaçınabilir. Ama ödünç veren, ödünç alanın sözleşmesinin kurulmasından önce ödeme güçsüzlüğüne düşmüş olduğunu daha sonra öğrenmişse, aynı hakka sahiptir.
2. Ödünç verenin ayıp ve zapttan sorumluluğu
Tüketilebilir kelime niteliğinde şeyler ödünç verilmişse bunların ayıplı olmasından ya da zaptından satımdaki hükümle kıyasen ödünç veren sorumlu olacaktır.
Faizsiz tüketim ödüncü söz konusu ise ödünç verenin sorumluluğu kullanma ödüncü yani ariyet sözüne kıyasen daha hafif tespit edilir. Ancak ağır kusurda sorumludur.
B. Ödünç Alanın Borcu
- Eğer faiz kararlaştırılan bir tüketim ödüncü varsa ödünç alanın teslim alma borcu da vardır. Eğer faizsiz ödünç varsa ödünç alan teslimde zorlanamaz.
- Ödünç alan sözleşmenin yapılması giderlerine katlanmalıdır.
- Ödünç alan tüketilebilir misli şeylerin aynısını daha sonra iadesini sağlayacaktır
Ödünç alan, sözleşmede kararlaştırılan para yerine, kıymetli evrak veya ticari mallar verilirse, borcun tutarı, bunların teslim zamanı ve yerindeki borsa yada piyasa değeri üzerinden hesaplanır aksine yapılan sözleşme geçersizdir.
Sözleşmenin Sona Ermesi
Belirli sürelidir. Süre dolunca sözleşme sona erer. Ödünç alanın geri verme borcu muaccel olur.
Sözleşme belli süreli olup da bir faiz öngörülmemiş ise ödünç alan vadeden önce borcunu ödeyerek borcundan kurtulabilir. Faiz öngörülmüşse BK’ya göre işleyecek faizler ödenerek borçtan kurtulabilir.